บุกรุกครอบครองปักษ์ หมายถึง การเข้าไปยึดถือหรือครอบครองทรัพย์สินของผู้อื่นโดยมิชอบด้วยกฎหมายและโดยไม่ได้รับความยินยอมจากเจ้าของทรัพย์สินนั้น เป็นเวลาติดต่อกันไม่น้อยกว่า 10 ปี โดยเป็นการครอบครองโดยสงบ เปิดเผย และด้วยเจตนาเป็นเจ้าของ
การบุกรุกครอบครองปักษ์สามารถเกิดขึ้นได้กับทรัพย์สินทุกประเภท ไม่ว่าจะเป็นที่ดิน สิ่งปลูกสร้าง ยานพาหนะ ทรัพย์สินทางปัญญา เป็นต้น
หลักเกณฑ์ในการบุกรุกครอบครองปักษ์มีดังนี้
- เป็นการครอบครองทรัพย์สินของผู้อื่นโดยมิชอบด้วยกฎหมาย
- เป็นการครอบครองโดยไม่ได้รับความยินยอมจากเจ้าของทรัพย์สิน
- เป็นการครอบครองเป็นเวลาติดต่อกันไม่น้อยกว่า 10 ปี
- เป็นการครอบครองโดยสงบ เปิดเผย และด้วยเจตนาเป็นเจ้าของ
หากผู้ครอบครองสามารถพิสูจน์ได้ว่าตนมีคุณสมบัติครบตามหลักเกณฑ์ดังกล่าว ตนก็จะได้กรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินนั้นไปโดยชอบด้วยกฎหมาย
กรณีตัวอย่างการบุกรุกครอบครองปักษ์ เช่น
- นาย ก. บุกรุกเข้าไปปลูกสร้างบ้านบนที่ดินของนาย ข. โดยนาย ข. ไม่ทราบเรื่อง
- นาย ค. เช่าที่ดินของนาย ง. เป็นเวลา 1 ปี แต่หลังจากหมดสัญญา นาย ค. ไม่ยอมออกจากที่ดินและยังคงครอบครองที่ดินนั้นต่อไป
- นาย จ. ลักขโมยรถยนต์ของนาย ฉ. และนำไปขับขี่และเก็บรักษาไว้เป็นเวลานาน
ในกรณีนี้ หากนาย ก. นาย ค. และนาย จ. สามารถพิสูจน์ได้ว่าตนมีคุณสมบัติครบตามหลักเกณฑ์ในการบุกรุกครอบครองปักษ์ ตนก็จะได้กรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินนั้นไปโดยชอบด้วยกฎหมาย
อย่างไรก็ตาม การบุกรุกครอบครองปักษ์อาจถูกยกเว้นได้หากเจ้าของทรัพย์สินสามารถพิสูจน์ได้ว่าตนได้ดำเนินการใดๆ เพื่อแสดงตนเป็นเจ้าของทรัพย์สินนั้นในระหว่างที่ผู้อื่นครอบครองอยู่ เช่น ยื่นฟ้องขับไล่ผู้บุกรุก หรือดำเนินการใดๆ เพื่อป้องกันไม่ให้ผู้อื่นครอบครองทรัพย์สินนั้น
นอกจากนี้ การบุกรุกครอบครองปักษ์อาจถูกยกเว้นได้หากทรัพย์สินนั้นไม่มีเจ้าของ หรือเจ้าของทรัพย์สินนั้นไม่สามารถพิสูจน์ได้ว่าตนเป็นเจ้าของทรัพย์สินนั้น
หากมีข้อสงสัยเกี่ยวกับการบุกรุกครอบครองปักษ์ สามารถปรึกษาทนายความหรือนักกฎหมายผู้เชี่ยวชาญได้