ในกรณีที่แม่เด็กละทิ้ง ยายสามารถยื่นคำร้องต่อศาลขอให้ตั้งตนเป็นผู้ปกครองหลานได้ เป็นไปตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1585 วรรคหนึ่ง ดังนี้
ในกรณีที่บิดามารดาของเด็กผู้เยาว์ถึงแก่ความตายหรือถูกถอนอำนาจปกครอง ศาลมีอำนาจตั้งผู้ปกครองผู้เยาว์ได้ตามคำขอของผู้ร้อง โดยคำนึงถึงประโยชน์ของผู้เยาว์เป็นสำคัญ
การยื่นคำร้องขอให้ตั้งผู้ปกครองผู้เยาว์ มีขั้นตอนดังนี้
- เตรียมเอกสารที่จำเป็น ได้แก่
- สำเนาทะเบียนบ้านของเด็กผู้เยาว์
- สำเนาทะเบียนบ้านของยาย
- บัตรประจำตัวประชาชนของยาย
- หนังสือรับรองการละทิ้งบุตรของแม่เด็กจากหน่วยงานราชการ
- เอกสารแสดงว่ายายมีความพร้อมในการเลี้ยงดูเด็กผู้เยาว์ เช่น หลักฐานการประกอบอาชีพ หลักฐานเกี่ยวกับที่อยู่อาศัย เป็นต้น
- ยื่นคำร้องต่อศาลเยาวชนและครอบครัวจังหวัดที่เด็กผู้เยาว์มีภูมิลำเนาอยู่
- ศาลจะพิจารณาคำร้องและนัดหมายให้ยายไปศาลเพื่อสอบปากคำ
- ศาลจะมีคำสั่งตั้งผู้ปกครองผู้เยาว์ภายใน 30 วัน นับแต่วันที่ได้รับคำร้อง
เมื่อศาลมีคำสั่งตั้งผู้ปกครองผู้เยาว์แล้ว ยายก็จะเป็นผู้มีอำนาจปกครองหลานตามกฎหมาย มีหน้าที่ในการเลี้ยงดู ดูแล ป้องกัน และคุ้มครองหลาน เช่นเดียวกับพ่อแม่